Het doel van de SSN was om een efficiënt en uniform ziekteverzekeringssysteem te creëeren voor de gehele bevolking, ongeacht het inkomen of de bijdrage, tewerkstelling of voorbestaande gezondheidszorg. De SSN voorziet gezondheidszorg aan een lage kost voor alle inwoners en hun families, studenten en gepensioneerden (inclusief inwoners van andere Europese landen). Bovendien biedt de SNN ook hulp bij noodgevallen aan bezoekers, ongeacht hun nationaliteit.
In 1998 werd de SNN gescheiden van de INPS en werd onmiddellijk gesticht door de centrale regering via de IRAP belasting (Imposta Regionale Sulle Attivià Produttive). Deze belastingen worden door werkgevers betaald ten behoeve van de werknemers. De zelfstandigen betalen hun eigen belastingen. Je doet geen directe bijdragen en je moet inwoner van Italië zijn of van een ander Europees land om dezelfde voordelen te ontvangen als een Italiaan.
Als je recht hebt op gezondheidszorg onder de SSN ontvangen de personen ten laste dezelfde voordelen en zij worden weergegeven op je kaart. De personen ten laste zijn je echtgenoot (als ze niet persoonlijk verzekerd is), kinderen die je onderhoudt en die jonger zijn dan 16 jaar (onder de 26 jaar als ze student zijn of niet kunnen werken door ziekte of invaliditeit), en ascendenten, descendenten en familieleden die bij jou thuis wonen.
Indien je geen recht hebt op openbare ziektezorg door betaling van Italiaanse belastingen of door het ontvangen van een staatspensioen van een ander Europees land, moet je gewoonlijk een private ziekteverzekering hebben en het bewijs ervan leveren bij de aanvraag van een verblijfsvergunning. Als je op pensioen bent en je wilt voorgoed naar Italië gaan wonen heb je het formulier E121 nodig. EU-burgers die in pensioen gaan voor ze in aanmerking komen voor de pensioensuitkering kunnen een gratis ziekteverzekering krijgen voor 2 jaar door het formulier E106 te verkrijgen van het departement van de sociale zekerheid. Als de tijdelijke dekking verloopt voor je de pensioensleeftijd bereikt, zal je vrijwillige bijdragen moeten leveren voor de sociale zekerheid of een private ziekteverzekering nemen.
De SSN is grotendeels onder de controle van de regionale regering en wordt geregeerd door het lokale gezonheidsdepartement (Azienda di Sanità Locale/ASL – vaak verwezen naar hun vorige naam Unità Sanitaria Locale/USL). De SSN voorziet ziekenhuisverblijf en behandeling (inclusief testen, operatie en medicatie gedurende de hospitalisatie), consultaties bij familiale dokters (Gps), gespecialiseerde medische bijstand door kinderartsen, vroedvrouwen en andere specialisten, afgeprijsde medicatie, labodiensten, toestellen, ziekenwagen en gratis diensten bij het lokale gezondheidsdepartement (consultorio).
Wie geregistreerd is bij de SSN heeft recht op gratis of gesubsidieerde medicatie, 75% korting op de kost van de poliklinische patiënt en nazorg, gesubsidieerde tandzorg. All in-patiëntenzorg, vb. een behandeling waarvoor hospitalisatie nodig is wordt gratis vergoed door de nationale gezondheidsdienst. De meeste medische uitgaven kunnen volledig of gedeeltelijk afgetrokken worden voor belastingsdoeleinden, inclusief de kost voor een bril, gehoorapparaten en consultaties bij medische specialisten. Hou dus goed alle doktersbriefjes bij.
De Italiaanse gezondheidszorg legt eerder de nadruk op behandeling dan op preventie en behandelt de ziekte i.p.v. het bevorderen van een goede gezondheid. Er is weinig preventieve medicatie in Italië zoals regelmatige gezondheidscontroles. De openbare gezondheidszorg heeft haar middelen beperkt voor poliklinische patiënten, verpleegzorg en post-operatieve zorg, geriatrische bijstand of dodelijke ziektes en psychiatrische behandelingen. Onvoldoende behandelingen door een gebrek aan personeel en lange wachtlijsten zijn het resultaat van het gebrek aan ziekenhuisfaciliteiten. Hierdoor worden klachten ingediend tegen het Italiaanse gezondheidszorg. Vele problemen zijn het gevolg van een verlammende bureaucratie, een algemene desorganisatie en kosten. Ondanks de grote vooruitgang in de geneeskunde en in de ziektezorg in Italië in de laatste 10 jaar, ondervindt de publieke gezondheidsdienst grote problemen. De hervorming van de ziekteverzekering is een kwestie van intensief publiek debat in Italië en mogelijk zullen er grote veranderingen komen in de volgende 10 jaar.